توضیح و روش مطالعه مبحث نوزدهم؛ صرفه جویی در مصرف انرژی

در بین مباحث مقررات ملی ساختمان، مبحث نوزدهم تعیین‌کننده‌ترین نقش را در زمینه بهینه‌سازی مصرف انرژی در ساختمان و حفاظت از محیط زیست ایفا می‌کند.

در مبحث ۱۹ مقررات ملی، ضوابط مرتبط با صرفه‌جویی در مصرف انرژی در ساختمان تعیین می‌شود. برای این منظور، روش‌های طرح، محاسبه و اصول کلی اجرای عایق کاری حرارتی پوسته خارجی، سیستم‌های تأسیسات گرمایی، سرمایی، تهویه، تهویه مطبوع، تأمین آب گرم مصرفی و الزامات طراحی سیستم روشنایی الکتریکی در ساختمان‌ها، برای بهینه‌سازی مصرف انرژی مشخص می‌شود.

مبحث ۱۹ از مباحث بسیار مهم و پر سوال در آزمون نظارت و اجرا است. آخرین ویرایش این مبحث مربوط به سال ۱۳۸۹ است. مبحث ۱۹ شامل ۲ جلد راهنما می­باشد که جلد اول راهنما جزء منابع آزمون معرفی شده است و آخرین ویرایش آن مربوط به سال ۱۳۹۲ است. راهنمای دوم مبحث ۱۹ ویرایش ۱۳۹۶ می­باشد که در حال حاضر جز منابع آزمون نمی‌باشد. کتاب راهنمای مبحث نوزدهم (جلد ۱) شامل تمامی مطالب مبحث ۱۹ است، همچنین سعی دارد با حل مثال­هایی درک محاسبات مربوط به این مبحث را قابل فهم­تر نماید. فصل­های این دو کتاب با هم یکسان است با این تفاوت که راهنمای مبحث ۱۹ شامل ۴ پیوست ۱۲، ۱۳، ۱۴ و ۱۵ نیز می­باشد. از این ۴ پیوست در آزمون­های گذشته تعداد اندکی سوال طراحی شده است، بنابراین توصیه می‌شود در صورت داشتن زمان کافی راهنمای مبحث نوزدهم نیز مطالعه گردد.

کلیدواژه‌های این مبحث عبارتند از: پل حرارتی، جدار نورگذر، جرم سطحی، شاخص خورشیدی، ضریب انتقال حرارت، عایق حرارتی، ضریب هدایت حرارت، فضای کنترل شده، فضای کنترل نشده، مقاومت حرارتی، پوسته­ی خارجی، روش کارکردی، روش تجویزی و … . مبحث نوزدهم شامل ۵ فصل ‌و ۱۱ پیوست می‌باشد که در ادامه به بررسی تک تک آن‌ها می‌پردازیم.

• فصل اول: کلیات؛ همانند دیگر مباحث این فصل مربوط به کلیات و تعاریف می­باشد، بنابراین به طور کامل مرور گردد.

• فصل دوم: مقررات کلی طراحی و اجرا؛ تعاریف مربوط به گونه­بندی و گروه­بندی ساختمان در اینفصل قرار دارد که در تمام قسمت­های مبحث ۱۹ قابل کاربرد است. بنابراین به طور کامل مطالعه گردد. ضمن اینکه جدول گروه‌بندی ساختمان‌ها طبق این فصل از مبحث ۱۹ در پیوست شماره ۳ همین جلد آورده شده است.

• فصل سوم: پوسته­ی خارجی ساختمان؛  بخش قابل توجهی از تبادل حرارت ساختمان از طریق پوسته­ی خارجی آن صورت می­ گیرد. در این قسمت، ضوابط طراحی پوسته­ی خارجی ساختمان‌ها، برای صرفه­ جویی در مصرف انرژی، بیان شده است. این ضوابط در قالب دو روش کارکردی و تجویزی ارائه می­گردد. جداول و متن این فصل به طور کامل مطالعه گردد.

• فصل چهارم: تأسیسات مکانیکی؛  علاوه بر رعایت احکام مبحث چهاردهم مقررات ملی ساختمان، برای صرفه­جویی در مصرف انرژی در تأسیسات مکانیکی، الزامات مندرج در این فصل نیز باید در همه­ی گونه ­های کاربری ساختمان‌ها رعایت شود. فصل چهارم به طور کامل مطالعه شود.

• فصل پنجم: سیستم روشنایی الکتریکی؛ در تأمین روشنایی با استفاده از انرژی الکتریکی، لازم است علاوه بر الزامات مبحث ۱۳ مقررات ملی ساختمان، موارد مندرج در این بخش نیز منظور شود. همچنین، علاوه بر الزامات این بخش، می­توان، برای تأمین بخشی از انرژی الکتریکی ساختمان، از سلول­های خورشیدی به صورت مستقل یا موازی با شبکه سراسری برق، بهره گرفت. 

• پیوست ۱: روش تعیین گروه اینرسی حرارتی ساختمان؛ برای تعیین گروه اینرسی حرارتی ساختمان، یا بخشی از آن، در مرحله‌ اول لازم است جرم سطحی مؤثر جدارهای مختلف آن محاسبه گردد. میزان جرم جدار، که در تعیین گروه اینرسی حرارتی در نظر گرفته می­شود، به موقعیت جدار و لایه های مختلف تشکیل­دهنده­ی آن بستگی دارد. در این پیوست، روش محاسبه جرم سطحی مؤثر جدار در حالت­ها و موقعیت­های مختلف ارائه می­گردد. این پیوست به طور کامل مطالعه شود.

• پیوست ۲: روش محاسبه­ ی شاخص خورشیدی؛ جداول و فرمول محاسبه­ی شاخص خورشیدی در این پیوست قرار دارد. برای تسلط پیشنهاد می‌شود از این پیوست نمونه مثال­هایی حل شود.

• پیوست ۳: گونه­بندی نیاز سالانه­ی انرژی شهرهای ایران؛ در این پیوست، گونه­بندی نیاز انرژی ۲۴۵ شهر، که دارای ایستگاه هواشناسی ­اند، درج شده است در صورتی که نام شهر محل استقرار ساختمان در این پیوست نیامده باشد، لازم است مشخصات نزدیک­ترین شهر به آن، با آب و هوای مشابه، ملاک عمل قرار گیرد.

• پیوست ۴: گونه­ بندی کاربری ساختمان‌ها؛ در این پیوست، ساختمان‌ها از لحاظ نوع کاربری، مطابق جدول ارائه شده، به چهار گونه تقسیم شده­اند. این گونه­بندی بر اساس سه عامل تعیین شده است: تداوم استفاده از ساختمان در طول سال و در طول شبانه روز، شدت اختلاف دمای احتمالی بین داخل و خارج ساختمان، اهمیت تثبیت دمای فضاهای داخل ساختمان.

• پیوست ۵: تعیین گروه  ساختمان  از نظر میزان صرفه جویی در مصرف انرژی؛ به عناوین این جدول کاربردی دقت شود.

• پیوست ۶: مقادیر فیزیکی اصلی، تعاریف، علایم؛ جدول مربوط به تعاریف و علائم اختصاری در این پیوست قرار دارد.

• پیوست ۷: ضرایب هدایت حرارت مصالح متداوال؛ مقادیر ارائه شده در این پیوست در هر دو روش طراحی عایق کاری حرارتی (الف و ب یا کارکردی و تجویزی) مبنای محاسبه قرار می­گیرد، مگر آنکه مراجع ذیصلاح، با رعایت استانداردهای ملی، ضرایب حرارتی دیگری تعیین کرده باشند.

• پیوست ۸: مقاومت حرارتی لایه ­های هوا و قطعات ساختمانی؛ مقادیر ارائه شده در این پیوست در هر دو روش طراحی عایق کاری حرارتی (الف و ب) مبنای محاسبه قرار می­گیرد، مگر آنکه مراجع ذیصلاح، با رعایت استانداردهای ملی، ضرایب حرارتی دیگری تعیین کرده باشند.

• پیوست ۹: ضرایب انتقال حررات جدارهای نورگذر و بازشوها؛ در این پیوست به ترتیب، ضرایب انتقال حرارت شیشه­ها، جدارهای نورگذر و درها درج گردیده است. این فصل به طور کامل مطالعه شود.

• پیوست ۱۰: سایه ­بآن‌ها؛ در پیوست شماره ۱۰، زوایای مناسب برای سایه­بان پنجره­ها، در جهات مختلف سایه­بان پنجره­ها در جهات مختلف ساختمان، در ۲۱۶ شهر کشور ارائه می­گردد. در شهرهایی که با علامت * مشخص شده­اند، با توجه به عمق زیاد سایه­بآن‌ها، توصیه می­شود ضمن رعایت زوایای سایه­بان ارائه شده، روی تمام نمای ساختمان سایه ایجاد شود.

• پیوست ۱۱: روش­های محاسبه­ی پل­های حرارتی؛ در این پیوست، مقادیر مربوط به ضرایب انتقال حرارت پل­های حرارتی متداول، که در طراحی عایق­کاری حرارتی ساختمان به روش کارکردی استفاده می­شود، قرار دارد. به جداول این فصل دقت شود.

لازم به ذکر است برای درک بهتر این مبحث، بهترین روش تست زدن است، تا بتوانید نحوه­ی استفاده از جداول و مهارت پاسخگویی به تست­ها را فرا بگیرد. ضمن اینکه اهمیت پیوست‌های مبحث ۱۹ بسیار بالا می‌باشد.

• فهرست مطالب راهنمای دوم مبحث نوزدهم، ویرایش ۱۳۹۶ به شرح زیر می‌باشد:

– کلیات

-انتظارات مطرح در خصوص جدارهای پوسته خارجی ساختمان

-جزئیات عایق‌کاری حرارتی دیوارها

-جزئیات عایق‌کاری حرارتی کف‌ها

-جزئیات عایق‌کاری حرارتی بام‌ها (سقف‌های نهایی تخت)

-جزئیات عایق‌کاری حرارتی سقف‌های شیب‌دار

– جزئیات اتصال جدارهای مختلف
منبع: گنجینه تست‌های آزمون نظام مهندسی، جلددوم